تاریخچه عمارت و تالار برز

تالار وزیر شاه عباس

 

يکي از آثار تاريخي روستاي برز ساختمان تالار و دو عمارت آن مي باشد. اين بنا عظيم در زمان صفويه با سبک و نقشه جالب بنا شد ولي معلوم نيست چرا اين بنا با استحکامات خاصي که داشته زود ويران و تغيير شکل داده است، شايد انقراض سلسله صفويه و هجوم افغانها به اصفهان و وجود فقر مالي در منطقه و مسايل سياسي را از دلايل ويراني زود هنگام اين بنا بتوان ذکر نمود.

اينک مطالبي را با استفاده از شنيده ها از بزرگان و قديمي ها و آثار و شواهد به جا مانده درباره ساختمان تالار و عمارتين به اطلاع دوستاران فرهنگ برز مي رسانم، دوستان هم اگر اطلاعات دقيقتر و کاملتري دارند با ارائه نظرات خود اين نوشته را کامل نمايند.

با توجه به ستونهاي آجري به جا مانده مي توان گفت ساختماني که از ابتدا به نام تالار نام گذاري شده در کنار رودخانه در زميني به طول 20 متر و عرض 10 متر بنا شده، 3 طاق نما داشته که عرض هر يک از آنها 4 متر بوده که کف آنها با سنگهاي تراشيده شده به ابعاد 80×90 سانتي متر فرش کرده بودند که محلي براي نشستن در سايه خنک چنار و نارون بوده.


ستونهاي اين طاق نماها به شکل مستطيل و به ارتفاع دو متر با آجرهاي مربعي شکل سبک و بسيار زيبا و محکم ساخته شده بود، اين ستونها در مقابل سيل سال 35 کوچکترين صدمه اي نديد فقط بعضي از سنگهاي کف طاق نماها کنده شد و بعضي به زير خاک رفت.

نمایی از ستونهای آجری عمارت تالار - بنایی از دوره صفویه 

مشابه ستونهاي شمالي در جنوب (روبرو) آن ستونهايي به همين شکل وجود داشته ولي کسي آنها را بياد ندارد، فقط در سال 1340 که باغ تالار بدليل سيل از سنگ و نقاله پر شده بود و داشتند آن را آباد مي کردند کف ستونها را در عمق 3 متري با سنگ هاي سفيد و رسوبي که گويي از "کوه شکسته" (کوهي در نزديکي برز) حمل شده ديده ميشد، تمامي آن سنگ ها را براي ساخت ديوار از زير خاک خارج نمودند.

ساختمان اصلي که اتاق تالار ناميده مي شد روي اين ستونها ساخته شده بود، که اين اواخر آثار بسيار کمي از آن به جا مانده بود.
با توجه به قرائن و شواهد اتاق تالار که به مساحت 60 متر مربع بوده و بر روي اين ستونها بنا شده و خيلي زود بعد از انقراض سلسله صفويه تخريب شده و آنچه که به نام تالار باقي مانده همين طاق نما ها بوده، روز عاشورا مرحوم ميرزا بزرگ در باغ تالار حليم مي پخت و مردم روي اين سکوها مي نشستند و حليم با مجمعه بين مردم توزيع ميشد.


ساختمان عمارت بالا در دو رديف بنا شده يک سري در غرب و سري در شرق، در هر رديف پنج جفت اتاق و در جلو هر دو اتاق يک طاق نما، که به صورت قرينه روبروي هم بوده اند. يعني 10 اتاق در ضلع شرق و 10 تا ديگر در غرب که با هم متقارن بوده اند، همچنين 10 خانه هر ضلع هم به صورت دو به دو با هم قرينه بوده اند و جلوي هر دو اتاق متقارن در هر رديف يک تاق نما بوده است. 5 تا حوض در شرق و به صورت قرينه 5 حوض در غرب .
دو اتاق اول و پنجم در هر رديف بقيه اتاق ها متفاوت بوده است و چون کلا تخريب شده است نمي توان حدس زد که ساختمان آنها چه شکلي بوده است، ولي دو اتاق دوم به ابعاد 4×6 و دو اتاق سوم به ابعاد 3×6 و با آجر ساخته شده اند که هم اکنون هم به ساختمان آجري معروف است دو اتاق چهارم نيز به ابعاد 4×6 بوده است.
سقف همه اتاق ها و طاق نما هاي جلو آن ها همه ضربي بوده و پايه هاي آن ها ديوار هايي به عرض يک متر بوده که قدرت نگهداري سقف ضربي را داشته باشد، ارتفاع سقف اتاق ها هفت متر بوده، آخرين اتاق ضربي که به اتاق بزرگ معروف بود در سال 1374 فرو ريخت و اين تنها اتاقي بود که از قديم به يادگار مانده بود.

در جلو هر تاق نما يک حوض سنگي قرار داشت، (يعني ميشود پنج حوض ضلع شرق و پنج تاي ديگه به صورت قرينه غرب عمارت) حوض ها با جوي هاي سنگي تراشيده شده به هم متصل ميشدند، هنوز تعدادي از سنگ هاي جوي به جا مانده و آخرين حوض سنگي هم که از بين رفت جلو اتاق بزرگ بود، قرينه همين جوي آب ها و حوض ها در ضلع ديگر هم وجود داشته، بدين صورت که آب چشمه کوچه گله از سمت شمال شرقي وارد عمارت ميشده و بعد از عبور از جوي هاي سنگي و حوضهاي شرقي وارد جوب ها و حوض هاي غربي ميشده و از شمال غربي عمارت بالا خارج ميشده و وارد عمارت پايين ميشده است.

جوب ها و حوضهاي ضلع شرقي در زمانهاي بسيار دور نابود شده و احتمالا سنگهاي آن به خانهاي اطراف عمارت پايين منتقل شده و شايد هم از برز خارج شده باشد و سنگ ها و جوب هاي ضلع غربي که تعدادي از آن ها موجود است و تعدادي از آنها هم در حدود 80 سال پيش به منزل ميرزا فضل الله منتقل شده است که هم اکنون موجود است .

فرستنده : سيد اصغر حسينيان برزي