گورستان روستای طره

خودماني بگويم يک روستاي طره است و يک گورستان ! چرا ؟ براي اينکه اين روستا بزرگترين گورستان را در ميان ديگر روستاهاي برزرود دارا است . گورستاني بزرگ و البته بسيار قديمي . بزرگيش را خودتان مي توانيد با سفر به روستاهاي برزرود از نزديک ببينيد ! تازه اين گورستان شامل همه گورهاي موجود در روستا نيست ! چطور ؟ به شما مي گويم :

اول اينکه خيلي از قبرها در محل مسکوني روستا يافت شده اند ؛ يعني زماني که اهالي براي تعمير و يا ساخت و ساز خانه هايشان زمين را کندند به گورهايي دست يافتند که در آن ها استخوان انسان موجود بود ، اين در حالي بود که از بيرون هيچ نشاني از قبر پيدا نبود . اين مورد در همه جاي روستا به چشم مي خورد ( البته در بافت قديم روستا ) و مربوط به يک قسمت خاص از روستا نيست . اين جااست که اين فرضيه را که روستاي طره قبلاً در طرف ديگر رودخانه و در جايي که امروز باغات روستا است را قوت مي بخشد . چرا که اين جزء سنن قديمي روستاييان است که معمولاً گورستان را در خارج از روستا و دور از منازل خود قرار مي داده اند.

به هر روي يافتن قبور بسيار قديمي در زير خانه هاي روستا ، چيزي است که بسياري از قديمي هاي روستا و حتي چندي از جوان ترها بر آن اتفاق نظر دارند.

اما از نظر قدمت : به گفته سايت سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري ، اين قبرستان قدمتي 2500 ساله دارد ! حالا از کجا به اين تاريخ رسيده اند ، خداييش نمي دانم ! اما سنگ قبرهايي با قدمت بيش از 500 سال را خودم به چشم  ديده ام . به هر صورت ، اگر عدد اول اغراق باشد ( که به نظر شخص من با توجه به آيين هاي باستاني ايران و البته روستاي طره مربوط به مردگان ، بعيد است 2500 سال قدمت اين گورستان باشد به خصوص در محل فعلي ) مي توان عدد حدود 1000 سال را پذيرفت . چون با توجه به پيدا شدن گورهاي قديمي بدون سنگ نوشته در محل مسکوني فعلي روستا اين  عدد دور از ذهن نيست . همچنان که در ناحيه اي که امروز قبرستان روستا است مي توان گورهايي با قدمت بيش از 800 سال را ديد. البته در مورد گورهايي که درمکان هاي مسکوني روستا يافت شده اند بايد تحقيقات بيشتري صورت بگيرد.

اما اين گورستان چه گونه است ؟

اول اينکه گورستان فعلي داراي دو بخش است که يکي قديمي تر و در ضلع جنوبي ، پشت مدرسه روستا و نزديک باغ هاست که البته با بي مهري اهالي تقريباً نشان هاي آن از بين رفته است و اگر باقي است چند سنگ مخصوص قبر است ؛ و ديگري که به نسبت بسيار بزرگ است بخشي است که در شمال همان بخش قديمي قرار گرفته است .

نوع چينش قبور در اين گورستان به شکل خاصي است يا بهتر است بگويم بود . قبلاً هر طايفه اي از اهالي روستا محل خاصي را در گورستان دارا بود به طوري که هر گاه فردي از آن طايفه مرحوم مي شد در همان محل خاص مربوط به طايفه خود دفن مي شد و بازماندگان او حق دفن درگذشته را در محل هاي ديگر نداشتند . البته اين قسمت هاي خاص به شکل ظاهري از هم جدا نبوده و نيستند بلکه افراد خود حدود بخش مربوط به طايفه خود را مي دانستند .

امروزه ديگر آن رسم تقريباً از بين رفته است ، شايد يک دليل آن کم بودن جا براي دفن درگذشتگان در مکان طايفه اي شان باشد. اما بااينکه قبرستان حالت قديم خود را تا حدودي از دست داده ولي هنوز مي توان بخش هاي خانوادگي گورستان را از هم تشخيص داد و تقريباً تمام نسل هاي مربوط به يک طايفه ، يکي پس از ديگري در کنار يکديگر آرميده اند!

 نوع دفن کردن در روستاي طره به شکلي خاص است !

مي گوييد يعني چه ؟ صبر کنيد ! الان خواهم گفت :

گذشته از آداب شرعي دفن که حسابش روشن است نوع گور متفاوت است يعني به جاي اينکه زمين را به شکل معمولي حفر کنند و مرحوم  را در آن بگذارند ( شبيه قبور بهشت زهرا "سلام الله عليها") زمين را مانند گورهاي عادي کنده و در قسمت راست قبر ( ضلع جنوبي) ديواره را مي کنند و شبيه يک پلکان فراهم مي آيد که متوفا را در زير آن قسمت کنده شده قرار مي دهند و در کناره ها سنگ گذاشته و بعد روي گور را با خاک مي پوشانند . گيج شديد نه به شکل زير نگاه کنيد، اميدوارم متوجه شويد :

 پس از دفن هم قبور به شکل مکعب مستطيلي بود که مقداري داخل زمين است و دور لبه هاي آن سنگ مي گذاشتند و در بالا و پايين قبر سنگي را به عنوان نشانه قرار مي دادند که به شکل ساده بر روي سنگ بالا سر نام فرد و پدرش و تاريخ فوت او حک مي شد . البته گاهي هم شکل هايي روي سنگ قبر حک مي کردند که در ادامه به آن اشاره مي کنم . در آينده اي نزديک سعي خواهم کرد که عکس هايي را براي درک بيشتر ، در اينجا بياورم .

دراينجا دو نوع نوشته قديمي روي سنگ بالاسر را شاهد هستيد:

اما در رابطه با نقوش روي سنگ ها

قبل از هرچيز بايد اشاره کنم که سنگ هاي مربوط به گورها از مکاني در جنوب روستا و بعد از باغات روستا از کوهي واقع در دشت قنوات موسوم به رزنده (rezande) در ملک روستاي طره تهيه مي شد (  دشت مذکور درملک روستاي ابيانه نيز ادامه دارد و با همين نام خوانده مي شود ) که من فکر مي کنم بايد جنس سنگ از نوع آذرين باشد ( البته مطمئن نيستم! )

همان طور که اشاره کردم دو سنگ در دوطرف قبر قرار مي گرفت که بر روي سنگ بالاسر نام فرد و پدرش و سال وفات او ( در بيشتر قبور سال ها به قمري است ) حک مي شد و در پايين قبر سنگ داراي نقوشي بود . اين نقوش عموماً شامل: زنگوله ، شانه و گاهي اوقات شاخه گندم ويا برگ است . معناي اين نقوش کاملاً مشخص نشده است و آنچه در اين جا اشاره خواهد شد با توجه به حرف هاي اهالي به خصوص بزرگترهاست  که بيشتر جزء حدسيات است.

آنچه که من شخصاً توجه کردم تقريباً تمام قبور نقش زنگوله را دارند اما راستش را بخواهيد مفهومي دقيق براي اين نقش پيدا نکردم . شايد منظور توجه به قبر باشد؟ ويا شايد اين نقش را که زنگوله گوييم طرح ساده شده ي يک انسان است ؟ به شکل آن روي يکي از قبور توجه کنيد:

طرح شانه عموماً براي قبور بانوان به کار مي رفت که گاهي دو شانه نقش مي شد ، به تصوير زير توجه کنيد :

طرح برگ ويا شاخه گندم ظاهراً بيشتر براي جوانان به کار مي رفته است ( در اين مورد اطمينان زيادي وجود ندارد ) به طرح مذکور روي قبور نگاه کنيد:

در مجموع سنگ قبرها بسيار ساده است و بدون تزيين هاي اضافي بر خلاف امروز و حقيقتاً انسان را به ياد ...

گاهي اوقات از روي سنگ قبرها به نکات جالبي مي توان رسيد ، به عنوان نمونه به يکي از اين نکات که خودم ديده ام اشاره مي کنم :

 در قسمتي از قبرستان روستا به سنگ قبرهايي بر خوردم که در پشت سنگ قبر بالاي سر «دعاي ناد علي» به چشم مي خورد .  وقتي که خوب بررسي کردم و تاريخ سنگ قبر ها را ديدم متوجه شدم تمامي آن قبرها درفاصله ي زماني حدود دو تا سه ماه ايجاد شده اند . حدسي که من مي زنم ( البته من کارشناس نيستم !) اين است که صاحبان اين قبور در اثر يک بيماري اپيدمي در گذشته اند شايد « وبا» . چرا " وبا " ؟ بر اساس شنيده هايم از بزرگترها مي گويم که البته آنان هم از قديمي ها شنيده اند ! متأسفانه تاريخ سنگ هاي مذکور را فراموش کرده ام . سعي مي کنم بعداً تاريخ آن ها را با عکس برايتان بياورم ( اگر دوست داشته باشيد ؟! )

امروزه همه چيز در قبرستان  تغيير کرده و شکل و شمايل قديم آن فرق کرده است . قبرهاي پنجاه سال اخير ديگر ويژگي ها و نشانه هاي قبور قديم را ندارند و سنگ مرمرهاي پر زرق و برق جاي سنگ هاي ساده و بي آلايش را گرفته اند و بين خودمان باشد شکل تاريخي قبرستان را به کلي ...

برگرفته از وبلاگ طره