سیر تاریخی روستای برز

سابقه سکونت در روستاي برز از قدمت بسيار بالايي برخوردار است و طبق گفته افراد محلي سابقه شکل گيري آن به قبل از اسلام بر مي گردد.از نشانه هاي آن بقاياي قبرستان هاي زرتشتي ها و يهوديان در روستا مي باشد.
اين روستا در گذشته مرکز سابق بخش برز بوده است و بزرگان و نامداران زيادي را در دامن خود پرورش داده است. از جمله اين بزرگان مي توان به ميرزا ابوالمعالي وزير غلامان و تفنگچيان (وزير شاه عباس اول ) ، فرزندان وي که هر يک سمتي در دستگاه صفويه داشته اند ، مير ابوالعلي ، عموزاده مير ابوالمعالي ، وزير قورچيان شاه عباس اول و فرزندانش ميرزا محمد شفيع ، وزير قورچيان شاه صفي ، ميرزا محمد باقر ، وزير قورچيان شاه عباس دوم و فرزند زاده اش ، ميرزا محمد صادق ، وزير شاه طهماسب دوم اشاره کرد.

در مجموعه ناصري نسخه خطي از حسين بن ابراهيم خان اصفهاني(سال 1294 ه.ق) وجود دارد که راجع به برز چنين نوشته است:
برز در تحت قريه طره اتفاق افتاده ، در ميان دره کوه برز ، دهي است که در همه نطنز ، دهي به اين خوش آب و هوايي نيست، ييلاق است. تخميناً 300 خانوار بوده . مردم برز اناثاً و ذکوراً صاحب صوت مي باشند . باغات و اشجار ميوه از همه قسمي زياد دارد . به خصوص گلابي که خيلي زياد است . هم رودخانه دارد و هم قنات . از بالاي ده تا زير ده خياباني درست کرده اند که هر دو طرف آن چنار است. در پشت خيابان خانه از هر دو طرف ، پشت خانه ها باغات. يک روي خانه به خيابان و يک روي به باغات است. محصول شتوي ، گندم ، صيفي و جو حامض است.(حسين ابن محمد ابراهيم خان اصفهاني ، 1294 ، ص629)

با توجه به اين مباحث روستاي برز داراي قدمتي ديرينه و آباداني وصف ناپذيري بوده است. بقاياي ساختمان دبيرستان روستا ، پاسگاه و... نشان مي دهد که اين روستا از گذشته هاي دور مرکزيت بخش را بر عهده داشته و روستاهاي اطراف را تحت پوشش آموزشي و امنيتي داشته است.
از جمله دلايل مسکون شدن اين روستا ، منابع آب و خاک مناسب بوده است و در طول قرن ها منجر به تداوم زندگي در روستا شده است.
به طور کلي مراحل توسعه و گسترش روستا را مي توان به سه دوره تقسيم کرد. در دوره اول اول که شکل گيري هسته اوليه و مرحله اول توسعه است عمدتاً منطبق بر محله گريند در قسمت جنوب روستا است و سيل سال 1335 بسياري از بناهاي اين قسمت را ويران کرده است. مرحله دوم عمدتاً در قسمت هاي جنوبي تر که با ارتفاعات پشت قلعه محدود مي شود ، گسترش يافت و نهايتاً مرحله سوم توسعه در شمال روستا يعني بالادست جاده کنوني گسترش يافت که امروزه بيشترين مساکن نوساز روستا در اين قسمت ها قرار دارد.