بيدستاني به نام ابيانه

 ارقد هايي با گل هاي سرخ و دامن هاي پرچين مشکي و سيني هاي پر از آلو هايي که در مرز رسيدن به لواشک شدن هستند، با ساختمان هاي کاهگلي سرخ رنگ و پنجره هاي مربع متقارن، همه تعريف بي رحمانه من از روستاي تاريخي و گردشگري ابيانه است که در دره سرسبز برزرود در 40 کيلومتري شمال نطنز و در همسايگي کاشان قرار دارد.
ابيانه که روستايي با ماکتي زيبا و آراسته شده است، بسياري از خانه هاي بازسازي شده آن خالي از سکنه است و به غير از چند سالمند، تعداد ساکنان جوان آن به تعداد انگشت هاي دست مي رسد.
 ابيانه جراحي شد
از سال 1380 طرح بهسازي و احياي روستاي ابيانه آغاز شد. نام ابيانه از واژه «ويونا» يا «ويونه» به معناي بيدستان گرفته شده که در مکاتبات و گفتار فارسي به ابيانه تغيير کرده است. طبق اسناد موجود خاستگاه اوليه روستا مشخص نيست. «آثاري که بتواند قدمت روستا را در سکونتگاه اوليه خود نمايان کند، موجود نيست. فقط وجود آتشکده هرپاک و محراب مسجد جامع با درهاي منقش با تاريخ 500 سال ه.ق. است که نشان از قدمت روستا دارد.» تنها بخش باقي مانده از تاريخ قديم ابيانه، نوع لباس پوشيدن اهالي است؛ پوششي که به گفته خود اهالي گاه با جبر مسوولان پايگاه ميراث فرهنگي ديکته مي شود.
بر اساس گزارش بنياد مسکن اسلامي روستاي ابيانه داراي بافتي فشرده و پيوسته است، با کوچه هاي تنگ و باريک. تغيير ساختار طبيعي کوه از شمال به جنوب باعث تغيير و فرم پذيري روستا شده است.
خانه هاي روستاي ابيانه بدون حياط و با سقف هاي کم وسعت است. خانه ها به صورت پلکاني و با استفاده از مصالح بومي موجود در منطقه و با کلاف کشي چوبي ساخته شده اند. خانه ها به طور معمول رو به آفتاب بوده و براي فرار از سرما تنگ هم ساخته شده اند. در عبور از ميان بافت احياشده روستا که با معبر سنگ شده، حکم راهنمايي گردشگران را بازي مي کند، مي توان دريافت که روستا از بازي احجام کوچک و بزرگ مکعبي شکل با رنگ قرمز ساخته شده است. طبق مطالعات انجام شده از سوي طرح اجرايي بهسازي بافت روستاي ابيانه، اين روستا داراي ويژگي هايي است که آن را از ساير روستا ها متمايز مي کند. فرم پذيري بناها از شکل خالص مربع، فرم پذيري نماها از شکل چهارگوش به طور عمده، وجود پنجره هاي چوبي بدون شيشه، انواع ايوان با يک ساخت هماهنگ، در هاي منقش و کتيبه دار، کلون ها و کليدهاي چوبي، وجود اجاق و اتاق ها و ايوان ها و چهارصفه بودن و سه تا چهار طبقه بودن عمده خانه ها از جمله ويژگي هاي اين روستا است. اما اين روستاي متفاوت و تاريخي با قلعه ها و گورستان هاي قديمي مهمان پذير خوبي براي گردشگران نيست.

روستاي گردشگري
جاده پيچ درپيچ با حاشيه يي پوشيده شده از درختان چنار تنومند و نهر آبي که از پاي آن عبور مي کند، با انارستاني که از سرماي زمستان به خشکي رسيده است و درختان کهنسال زردآلو و سيب گوياي آن است که به روستاي ابيانه نزديک مي شويم. کوه هايي که به سرخي مي رسند و خاک هاي سرخ تر، از روستايي ياقوتي در پيش رو و پشت به کوه و رو به آفتاب خبر مي دهد که در آستانه ورود به اين روستاي تاريخي و گردشگري هيچ تابلويي را نمي يابي که تو را به سوي کوچه پس کوچه هاي روستا هدايت کند. پيش از رسيدن به روستا از کنار چند قبرستان کوچک عبور مي کنيد که سرشار از رمز و راز هستند.
روي قبر ها پوشيده شده از چند تکه سنگ با نشان ها و اشکال هندسي دو سنگ کوچک استاده در پاي قبر با علامتي فلش مانند ديده مي شود. سنگ هاي نشانه که معرف فرد فوت شده هستند، مثلثي اند و تنها حکاکي يک شانه در کنار آن نشان مي دهد که شما سر قبر يک زن نشسته ايد. هر چه به ابيانه نزديک تر مي شويد قبرستان هاي کنار جاده از شکل منحصر به فرد خود خارج شده و شبيه قبر هاي امروزي مي شوند. شايد براي همين کهنسالان آفتاب نشين ابيانه نمي دانستند در پاسخ به پرسش هاي ما درباره علامت هاي روي قبرها چه بايد بگويند. خوشامدگوي تو به روستا، ميني سوپر ابيانه و هتلي با همين نام است. سرخ و با ويتريني از پنجره هاي مربع و کوچک. خيابان نه چندان بلند منتهي به بافت قديم روستا با حاشيه پرشده از خودروهاي پارک شده و مسافران سرگردان که براي تماشاي روستا با خيال آسوده نيازمند گريزي به سرويس بهداشتي هستند، به اجبار مسافران را به تنها مسير پيش رو هدايت مي کند. کسي نمي داند سرويس بهداشتي کجاست. زني کوچک و ريزنقش که بساط برگه زردآلو و لواشکش را براي مسافران پهن کرده و از روي چين هاي صورتش مي توان عمر او را بيش از 70 تخمين زد، مي گويد سرويس بهداشتي روستا کجاست. اما تاکيد دارد آبي در کار نيست. مسافران با بطري هاي آبي که زماني در آن نوشابه يافت مي شد، در محوطه اطراف سرويس بهداشتي با شش چشمه براي زنان و مردان به صف منتظر ايستاده بودند.
کسي در ميان صف انتظار که روستا را گشته، به ديگر مسافران براي بازديد راهنمايي مي دهد. هيچ بروشور و راهنمايي در کار نيست. بايد کشف و شهود کرد تا روستاي تاريخي ابيانه را ديد. در دستان بسياري از گردشگران کيسه هاي شيريني حاجي بادام محصول شهر کاشان ديده مي شود. از مغازه دار ميانه راه مي پرسم سوغات اين سرزمين چيست؟ مي خندد و نان محلي و سرکه هاي سيب را که درون بطري هاي کوچک آب معدني ريخته شده اند، نشان مي دهد.
مي پرسم رئيس پايگاه ميراث فرهنگي ابيانه به شما اجازه مي دهد سرکه هاي سيب را درون بطري هاي از قبل استفاده شده، بريزيد و به گردشگران بفروشيد؟ نگاه و پرسشي که تمام صورتش را پر مي کند، متوجهم مي کند که تا به حال چيزي درباره پايگاه يا رئيس آن نشنيده است.
خبري از سوغات يا صنايع دستي در روستا نيست. چند مغازه که از بيسکويت تا سي دي معرفي ابيانه در آن يافت مي شود، چند دست از لباس هاي دست دوز زنان ابيانه را آويزان کرده اند. قيمت پيراهن روي لباس 63 هزار تومان است. نرسيده به امامزاده يحيي و عيسي پيرزني چند دست لباس زنانه و چند شلوار مردانه را روي بند رختي آويزان کرده و در حرکتي ابتکاري آنها را ساعتي اجاره مي داد. در ميان آن روستاي ساکت و آرام و بدون هيجان مجال خوبي براي جوان ترها بود تا از خود با لباس هاي اجاره يي عکسي به يادگار بگيرند. در بروشور ها و کتاب هايي که به فراواني درباره روستاي تاريخي و ديدني ابيانه منتشر شده، مي توان نشانه هايي از آثار تاريخي از جمله قلعه ها، خانقاه و مساجد در اين روستا و اطراف آن يافت. اما اين روستا که به عنوان روستاي هدف گردشگري معرفي شده و مورد توجه سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري قرار گرفته و حتي سازمان بنياد مسکن طرح احيا و بازسازي آن را به پايان رسانده است، فاقد زيرساخت هاي اوليه و ضروري گردشگري است.
با وجود همه جاذبه هاي گردشگري در اين روستا، گردشگران فاقد هدف و برنامه براي روستاگردي و آشنايي با آداب و رسوم هستند.

 بناهاي مذهبي و عمومي ابيانه
مسجد جامع در وسط ده واقع شده است که با طاق بندي ضربي و مخصوصاً درهاي ورودي منبت کاري با گل و بوته و خطوط برجسته و گل درشت توجه هر تازه واردي را جلب مي کند.
مسجد «پرزله» در محله معروف «پرزله» واقع شده است و مشتمل بر يک شبستان در طبقه همکف با کوچه است که با در دولنگه يي به راهرو کوچکي متصل مي شود.
مسجد «حاجتگاه» در قسمت غربي ده و در کنار قبرستان سابق واقع شده است. جبهه شرقي آن با روکاري آجري و دريچه ها و پنجره هاي مشبک هلالي نماي جالبي دارد. مسجد «يسمان» در ميان محله «يسمان» واقع شده و اثر يا نوشته يي تاريخي ندارد اما آنچه مسلم است از بناهاي قبل از دوره صفويه است. «امامزاده ابيانه» يا « زيارت» مدفن دو تن از فرزندان امام موسي کاظم(ع) است.
زيارتگاه « هينزا» نيز در زاويه جنوب شرقي ده و در دره کم عرض و طويلي شامل قريب به يک هکتار باغ هاي ميوه قرار دارد. پيش از اين اهالي روستا به علت نداشتن زمين کافي براي کشاورزي ناچار بوده اند خواربار مورد نياز خود را از خارج تامين کنند لذا يک حس ذخيره اندوزي و صرفه جويي در آنان به وجود آمده که اين شيوه زندگي پايه اصلي و اساسي اقتصاد و دوام و بقاي مردم ده را تشکيل داده است. از طرفي فکر تهيه زمين کشاورزي و تامين خواروبار مورد نياز موجب شده اهالي از سمت شرق و غرب ده تا شعاع 50 کيلومتري درصدد خريد ملک و زمين و باغ باشند و اين شيوه ذخيره اندوزي و صرفه جويي در ميان مردم منطقه زبانزد بوده ولي به آن جنبه خست نمي توان داد.

نويسنده و منبع:

مريم خورسند , روزنامه اعتماد