کوچکترین سوسمار ایران در کوه های کرکس

بيش از 120 گونه سوسمار تاکنون در ايران شناسايي شده است که اين تنوع شگفت انگيزي با توجه به وسعت ايران به شمار مي‌رود. با توجه به اين که در ميان اين سوسماران، بزمجه‌ها و آگاماهاي دم تيغي بزرگترين هستند، اما در اينجا مي‌خواهيم کوچکترين سوسمار را معرفي کنيم. «ميني جکوها» از جنس (‏Tropiocolotes‏) و از خانواده «جکوها» کوچکترين سوسماران ايران به شمار مي‌روند. اين سوسماران با احتساب دم،‌اندازه‌اي کمتر از 6 سانتيمتر دارند و ميانگين‌اندازه‌اي که در ميان نمونه‌هاي ايراني رايج است حدود چهار سانتيمتر گزارش شده است. در ايران از جنس اين سوسماران کوچک تاکنون چهار گونه شناسايي شده‌اند که در دامنه‌هاي جنوبي و غربي زاگرس پراکندگي دارند. هر چند که به تازگي يکي از اين گونه‌ها را تا کوه‌هاي کرکس در نطنز و نيز در کوه‌هاي قمصر پيدا کرده‌ايم که آخرين حد پراکنش شمالي آن به شمار مي‌رود. بايد گفت که دو گونه از اين چهار گونه فقط در ايران يافت مي‌شوند و بومي ايران هستند.

اين سوسماران در نواحي کوهستاني در دامنه‌ها، دره‌ها، تپه‌ها و کوهپايه‌ها تا ارتفاع 800 متري زندگي مي‌کنند. آنها را مي‌توان در جاهاي سنگلاخي يافت. جانوري است شب زي که از حشرات کوچک تغذيه مي‌کند. اين خزندگان از گونه‌هاي جانوري حساس به تغييرات زيستگاهي هستند که هر تغيير جزيي در زيستگاه آنها باعث کاهش جمعيت آنها مي‌شود.

کوهپايه‌هاي جنوب غربي زاگرس در استان خوزستان و کهگيلويه و بويراحمد از مناطقي هستند که دو گونه از اين ميني جکوها به فراواني يافت مي‌شود. گونه «ميني جکوي لطيفي» نخستين بار توسط دکتر محمود لطيفي يافت شد که «استيون‌اندرسن» خزنده شناس آمريکايي، اين گونه را در سال 1972 به نام ايشان نامگذاري کرد. اين گونه در کوهپايه‌هاي استان کرمان، فارس و يزد يافت مي‌شود. ميني جکوي لطيفي بومي و‌اندميک ايران است.

ميني جکوها جانوراني ناشناخته و شگفت انگيز هستند که در تاريکي شب‌هاي گرم در ميان سنگ‌ها به شکار مي‌پردازند. آنها با صدايي شبيه «جيک جيک» جفت يابي و اعلام قلمرو مي‌کنند. هر ميني جکو براي خودش محدوده‌اي را به عنوان قلمرو تعيين مي‌کند. بايد گفت که اين محدوده برخلاف جثه کوچکش بسيار وسيع است. به طوري که با بررسي‌هايي که در مورد زيرگونه «ميني جکوي بختياري» و «ميني جکوي خوزستاني» در شهرستان‌هاي مسجدسليمان و شوشتر انجام داده‌ايم، متوجه شديم که هر يک از آنها شعاعي حدود 100 متر را به خود اختصاص مي‌دهد. هر چند که ديگر سوسماران از خانواده جکوها در قلمرو آنها ديده مي‌شوند ولي ميني جکوها با آنها کاري ندارند و فقط رقابت در ميان هم گونه‌هاي خودشان است. در يکي از شب‌ها که يک ميني جکوي خوزستاني نر روي تخته سنگ گرم مشغول تنظيم دماي بدن خود بود، متوجه شديم که ناگهان به يک نر هم گونه که به آن نزديک شده بود حمله‌ور شد و آن را از تخته سنگ دور کرد ولي باز هم دست‌بردار نبود و اين بار او را تا انتهاي محدوده قلمرو خود دنبال کرد. ميني جکوي خوزستان فقط در ايران يافت مي‌شود.